پیانو

درباره ساز

پیانو یکی از سازهای صفحه ‌کلید دار و مشهورترین آن‌ها است که توسط آقای بارتولومئو کریستوفوری در سال ۱۷۰۹ میلادی در شهر پادووای ایتالیا اختراع شد(البته مدل دیواری آن (upright) در سال 1800 و توسط آقای جان ایزاک هاوکینگز اختراع شد). قبل از اختراع پیانو از سازهایی قدیمی‌تر به نامهای «هارپسیکورد» و «کلاویکورد» استفاده می‌شده. نام کامل ساز پیانو، پیانو فورته (Pianoforte) میباشد، که از دو قسمت پیانو به معنی ملایم و فورته به معنی قوی تشکیل شده‌است، و به خوبی منعکس کننده توانایی این ساز در تولید شدت‌های گوناگون صدا می‌باشد وتفاوت عمده و مهمی که پیانو با سازهای مشابه قبل از خودش دارد شدت صدای حاصل از فشردن یک کلاویه است،که در آن سازهاهمواره شدت صدا ثابت بود. اما در پیانو نوازنده می تواند با فشردن ملایم کلاویه ها صدایی نرم‌ ایجاد کند،و یا با ضربات محکم‌ صدایی قوی تولید کند. با وجود اینکه پیانو در اوایل قرن 18 اختراع شده بود اما در حدود 50 سال طول کشید تا محبوبیت پیدا کند. مثلااولین باری که پیانو در یک کنسرت عمومی در لندن نواخته شد ، توسط یوهان کریستین باخ و در سال 1768 بود.پیانو در شکل فعلی‌اش بیش از هفت اکتاو دارد و می­تواند فرکانس‌هایی از حدود ۲۰ تا ۵۰۰۰ هرتز را تولید کند.

ساختمان ساز و مراحل تولید صدا

پیانو از قسمت­های مختلفی تشکیل شده است که عبارتند از:

صفحه کلید(کلاویه) ، دستگاه تولید صدا، سیم ها ، قاب آهنی یا چدنی، صفحه صدا و پدال ها. (در ادامه  درباره هر قسمتتوضیحاتی آمده).

 پیانو 88 کلاویه دارد (52  کلاویه سفید و36 کلاویه سیاه), کلاویه ها را معمولا از چوب یا پلاستیک می سازند و کلاویه های چوبی را معمولا با روکش عاج و آبنوس می پوشانند. از عاج برای  کلاویه های سفید و از آبنوس برای  کلاویه های سیاه استفاده می کنند.(

دستگاه تولید صدا در پیانو از 4000 قطعه چوبی و فلزی تشکیل شده است .

پیانو 220 سیم دارد. طول سیم ها بین 15 تا200 سانتیمتر است و جنس بیشتر آنها از فولاد است اما سیم هایی که صدای بم تولید می کنند معمولا از مس هستند و ارتعاش کمتری دارند .

سیم ها در قابی از آهن یا چدن قرار دارند. این قاب باید محکم باشد تا بتواند نیرویی را که در اثر کشش سیم ها تولید می شود تحمل کند, این نیرو میان 16 تا20 تن است .

در پشت سیم ها و قاب چدنی، صفحه صدا قرار دارد  که تخته ای نازک از چوب تنه ی درخت توت است. هر گاه سیم به ارتعاش درآید این تخته نیز به ارتعاش در می آید و صدا را تقویت می کند .

پدال ها، در پایین پیانو قرار دارند و با قسمت تولید صدا در ارتباط هستند. با کمک پدال ها نوازنده می تواند کیفیت صدا را تغییر دهد. پدال سمت راست صدای نت نواخته شده را تداوم می دهد و پدال سمت چپ می تواند صدا را نرم تر و خفیف تر کند. پدال سوم در بعضی پیانوها می تواند صداهای بعضی نت ها را تداوم بدهد.

 با فشار دادن کلاویه ها ، چکشهای داخل پیانو با سیم ها برخورد می کنند و صدا تولید می شود. چکش‌های پیانو به واسطه مجموعه‌ای از اهرم‌های ظریف به کلیدهای پیانو متصل می‌شوند. به مجموعه این اهرم‌ها و چکش‌ها عملگر یا Action پیانو گفته می‌شود. وظیفه این مجموعه افزایش شتاب چکش‌ها در برخورد با سیم‌ها، و کنترل عکس‌العمل بازگشتی آن‌ها پس از برخورد به سیم است. معمولاً سر چکش‌ها توسط لایه‌ای از نمد یا الیاف مشابه طبیعی یا مصنوعی پوشانده می‌شود تا کیفیت صدای پیانو را بهبود ببخشد. کیفیت صدای پیانو متأثر از عوامل دیگری نظیر کیفیت صفحه صدا و غیره نیز می‌باشد.

کلیدهای پیانو

۷ کلید سفید در هر اوکتاو پیانو برای ۷ نت  دو ر می فا سل لا سی وجود دارد. علاوه بر این، کلیدهای سیاه‌ رنگی هم بین بعضی از کلیدهای سفید وجود دارد. بین کلیدهای سفید رنگ می و فا و نیز بین کلیدهای سفید رنگ سی و دو، کلید سیاه ‌رنگ وجود ندارد.هرکلید سیاه‌ رنگ در پیانو در حکم نت دیز برای نت مربوط به کلید سفید رنگ سمت چپ آن و در حکم نت بمل برای نت مربوط به کلید سفید رنگ سمت راست آن است.در پیانو بجز کلیدهای سفید می- فا و سی- دو که فاصله ای نیم پرده ای باهم دارند بقیه کلیدهای سفید فاصله ای یک پرده ای با کلید سفید بعد یا قبل خود دارند. همین طور هر کلید سیاه فاصله ای نیم پرده ای با کلید سفید سمت راست وکلیدسفید سمت چپ خود دارد.

انواع پیانو

پیانو انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

پیانوی  متوسط (Medium Grand Piano) طول آنها از حدود 160 سانتیمتر شروع می شود و تا حدود 215 سانتیمتر ادامه دارد.                     

پیانوی بزرگ (Grand Piano) سازی در حدود 190 سانتیمتر است که معمولآ نوازندگان حرفه ای در منزل از آن استفاده می کنند. از حدود 200 - 215 سانتیمتر پیانوهای بزرگ را با نام Artist می شناسند که پیانیست ها  در اجراها از آنها استفاده می کنند. بزرگترین سایز پیانوهای بزرگ ممکن است تا 275 سانتیمتر هم طول داشته باشند که معمولآ جز در اجراهای بسیار جدی و سالن های کنسرت بزرگ و تالارهای اجرای موسیقی کاربردی ندارند. پیانوها در این رنج با نامهای Half Concert یا Full Concert با توجه به طول آنها نیز نامیده شوند.

     یک پیانوی بزرگ (Grand Piano)

انواع دیگر پیانو، پیانو دیواری (Vertical - Upright)، پیانو اسپینت، پیانو کنسول است که برای هنر جویان تازه کار(پیانو اسپینت) و نیز در آموزشگاه های موسیقی کاربرد دارد. اخیرا پیانوهایی با عنوان پیانو دیجیتال نیز وارد بازار شده اند که هم برای مبتدیان و هم برای پیانست های حرفه ای مورد استفاده قرار می گیرد. این پیانوها از صدای سمپل شده­ی یک پیانو واقعی بهرمند هستند­.در این پیانوها سیمی(زهی) برای تولید صدا وجود ندارد و تولید صدا در این پیانوها به اینگونه است که با فشردن کلاویه چکش بر روی یک بُرد الکترونیکی ضربه میزند و صدا توسط بلند گوهایی که در ساز قرار گرفته پخش میشود. این پیانوها نیز در دو مدل دیواری (Upright) و بزرگ (Grand) موجود هستند.

یک پیانوی­ دیواری                             یک پیانوی­ دیجیتال

نحوه نت‌نویسی برای پیانو : به دلیل آنکه پیانو می تواند از صداهای ظریف تا صداهای بم را تولید کند نت ‌نویسی در پیانو بر روی دو کلید (سل)و(فای خط چهارم) انجام میشود. که کلید سل  برای صداهای ظریف تا متوسط و کلید فا برای صدا های بم استفاده میشود. یک نوازنده پیانو باید بتواند همزمان دو خط موسیقی را خوانده و با هر دو دست اجرا نماید.

ورود پیانو به ایران

نخستین پیانو در حدود سال 1214 (1835م) به ایران آورده شد. این پیانو را ناپلئون بناپارت به فتحعلیشاه قاجار هدیه کرده بود. محمد صادق خان سرور الملوک نوازنده سنتور دربار بود، ولی استمرار و علاقه ایشان به نواختن پیانو به حدی رسید که بعدها رسما نوازنده پیانو شد.او با تغییر کوک پیانو توانست بعضی از آهنگ های ایرانی را با این ساز اجرا کند. بعدها نوازندگان و آهنگسازانی چون : غلامرضا خان سالار معزز، مشیر همایون شهردار، مرتضی محبوبی ، جواد معروفی و انوشیروان روحانی به  اجرای موسیقی ایرانی توسط پیانو پرداختند. اما اجرای موسیقی کلاسیک غربی توسط پیانو با ورود موسیو لومر فرانسوی به ایران آغاز شد. او یک افسر نظامی و معلم موسیقی بود و به دعوت ناصرالدین شاه برای تدریس در مدرسه دارالفنون به تهران آمده بود . با ورود او اتودهای غربی و همینطور تکنیکهای غربی پیانو نوازی وارد ایران شد.

تکنیک های پیانو

آرپژ، تریل، گلیساندو(گلیس) ، از جمله  تکنیک هایی هستند که می­توان آن­ها را بر روی پیانو اجرا کرد.

آرپژ،(آکورد شکسته)نواختن نت­های یک آکورد بصورت تک تک  است که پشت سرهم تکرار میشوند.

تریل ، با قرار گرفتن علامت آن روی یک نت، حرکت سریعی بین همان نت و نت بالائی متصل به آن به انداره طول زمانی نت اصلی تکرار میشود. تریل را با علامت tr و خط موج دار نشان میدهند

مدل نوشتن مدل نواختن

گلیساندو(گلیس)، نواختن  سریع و پشت سر هم چند نت با یک انگشت که هم می­تواند بالا رونده باشد و هم پایین رونده.

نوازندگان معروف پیانو

ولفگانگ آمادئوس موتزارت، لودویک ون بتهون، فردریک شوپن، فرانتس لیست، سرگی راشمانینوف، یوهان برامس، فرانتس شوبرت، رابرت شومان، فلیکس مندلسون، یوهان کریستین باخ، فرانتس ژوزف هایدن، مُدست پتروویچ موسورگسکی از پیانیست های برجسته قرن های 18و19 بودند.

کلودیو آرا، ولادیمیر اشکنازی، ولادیمیر هورو ویتس، گلن گلد، آرتورو بندتی میشل انجل، بلا بارتوک، کریستوف اشنباخ، لئوپولد گادوسکی، فردریک گلدا، آرتور رابینستین از جمله پیانیست های برجسته قرن 20 بودند.

سازندگان پیانو : استینوی اند سانس(  Sons&Steinway) ، یاماها ، کاوای ، بالد ویین ، بوسن دورفر ، شیمل ، رویال(Royal) از برندهای برجسته­ی پیانو هستند.

منبع :ویکیپدیا و اینترنت

         نگارنده:میلاد علوی